Wyrok, który wydaje sąd w sprawie rozwodowej zawiera określone przepisami prawa elementy. W jednym, sąd ograniczy się do rozwiązania małżeństwa stron przez rozwód, a w innym zawarty będzie szereg rozstrzygnięć dotyczących małoletnich dzieci, alimentów, wspólnie zajmowanego mieszkania czy majątku. Od czego zatem zależy zakres, w którym sąd rozpozna sprawę o rozwód?
W każdym przypadku sąd rozstrzygnie czy małżeństwo rozwiązuje, czy pozew o rozwód oddala. Jeśli to pierwsze, sąd wypowie się również, kto ponosi winę za rozpad małżeństwa. Sąd może odstąpić od orzekania o winie tylko na zgodny wniosek małżonków. Nie wystarczy, by jeden z nich nie był zainteresowany takim ustaleniem.
Wspólne małoletnie dzieci stron
Jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, sąd zobligowany jest do zawarcia w wyroku rozwodowym rozstrzygnięć dotyczących władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem oraz ponoszenia kosztów jego utrzymania i wychowania.
Wśród możliwych rozstrzygnięć dotyczących władzy rodzicielskiej wyróżnia się następujące:
– pozostawienie władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem obojgu rodzicom. Rozwiązanie to możliwe jest na zgodny wniosek rodziców, którzy przedstawili pisemne porozumienie i zasadnym jest oczekiwać, że rodzice będą współdziałać w sprawach dziecka. Możliwe jest ustanowienie tzw. opieki naprzemiennej,
– powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do małoletniego dziecka. W takim przypadku sąd jest obowiązany dokładnie określić uprawnienia i obowiązki względem dziecka, które będą przysługiwać małżonkowi niewykonującemu władzy rodzicielskiej,
– pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego lub oboje rodziców,
– zawieszenie władzy rodzicielskiej jednego lub oboje rodziców.
W przepisów wprost wynika, że rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, a odstąpienie od tej zasady możliwe jest jedynie, jeżeli miałoby się to okazać niezgodne z dobrem dziecka.
Ponadto, sąd zobowiązany orzec o kontaktach dziecka z rodzicem, z którym nie będzie zamieszkiwać. Chodzi o określenie kiedy i w jaki sposób mają się te kontakty odbywać. Podobnie jak z winą za rozpad małżeństwa, również w kwestii kontaktów z dzieckiem sąd może odstąpić od orzekania, jeżeli rodzice złożą co do tego zgodny wniosek.
W zakresie władzy rodzicielskiej oraz kontaktów sąd uwzględni pisemne porozumienie małżonków, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Takie porozumienie nie będzie brane pod uwagę, jeśli jedno lub oboje z rodziców zostaną pozbawieni władzy rodzicielskiej.
W wyroku rozwodowym sąd orzeka również, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Ustalając zakres alimentów sąd kierować będzie się przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z przepisami Kodeksu, każdy z rodziców zobowiązany jest zaspokajać usprawiedliwione potrzeby dziecka i powinien czynić to w zakresie, odpowiadającym jego siłom i możliwościom zarobkowym i majątkowym. Dziecko jest uprawnione do takiej samej stopy życiowej jak rodzic. Zasadniczo, jeżeli wykonanie obowiązku alimentacyjnego jednego z rodziców polega, w całości lub w części, na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie dziecka, wówczas świadczenie alimentacyjne drugiego z rodziców polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania dziecka.
Wspólne mieszkanie stron
Jeżeli małżonkowie korzystają ze wspólnego mieszkania, obligatoryjnym elementem wyroku rozwodowego będzie rozstrzygnięcie o sposobie korzystania z niego. Nie jest to podział podział majątku. Rozstrzygnięcie o sposobie korzystania z mieszkania jest niezależne od tego, czyją własność lokum stanowi. Chodzi o mieszkanie, które jest faktycznie, a nie formalnie wspólne. Rozstrzygnięcie ma dotyczyć okresu wspólnego zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, czyli najczęściej do czasu, aż jedno z nich się nie wyprowadzi, np. po podziale majątku. Od określenia sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania sąd może wyjątkowo odstąpić wtedy, gdy małżonkowie z uzasadnionych przyczyn sprzeciwiają się temu. Sytuacja taka ma miejsce gdy małżonkowie uzgodnili wcześniej między sobą sposób korzystania z mieszkania.
Z kolei o eksmisji jednego z małżonków sąd orzeka na wniosek drugiego małżonka. Podstawą uwzględnienia takiego wniosku jest rażąco naganne postępowanie, które uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, przy czym chodzi o przypadki wyjątkowe. Eksmisja w wyroku rozwodowym nie może nastąpić wobec małżonka, któremu wyłącznie przysługuje prawo do mieszkania (np. mieszkanie wchodzi w skład jego majątku osobistego).
Na zgodny wniosek stron sąd może orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Przedmiotem każdego z tych rozstrzygnięć może być mieszkanie, do którego obojgu małżonkom przysługuje wspólnie prawo własności na zasadach małżeńskiej wspólności majątkowej lub współwłasności w częściach ułamkowych albo wspólne spółdzielcze prawo do lokalu.
Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Alimenty dla małżonka
Sąd rozpozna żądanie jednego z małżonków zasądzenia alimentów po rozwodzie od drugiego małżonka. W zależności od rozkładu winy za rozpad małżeństwa o przyznaniu alimentów decydować będą różne przesłanki. Jeżeli nie orzekano o winie lub winę za rozpad małżeństwa ponoszą oboje małżonkowie, alimenty przysługują na żądanie małżonka, o ile ten znalazł się w niedostatku. Inaczej jest, jeżeli alimentów żąda małżonek niewinny od małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozpadowi małżeństwa. W tej sytuacji do zasądzenia alimentów wystarczy istotne pogorszenie sytuacji życiowej niewinnego małżonka po rozwodzie.
Podział majątku
Na zgodny wniosek obojga małżonków sąd w wyroku rozwodowym podzieli majątek małżeński. Jest to możliwe, jeżeli nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu o rozwód. W praktyce najczęściej zdarza się to, jeżeli nie ma wątpliwości i sporu co do składu i wartości majątku wspólnego. Jeżeli wniosek zostanie oddalony, podział majątku przeprowadzi sąd rejonowy, po uprawomocnieniu wyroku rozwiazującego małżeństwo, na wniosek jednego z małżonków.
Zwrot kosztów procesu
Na żądanie strony sąd rozstrzyga również o tym, kto ponosi koszty postępowania. Zasadą jest, że koszty postępowania ponosi strona przegrywająca sprawę. W sprawie o rozwód z pewnością stroną przegrywającą będzie małżonek uznany za wyłącznie winnego rozpadowi pożycia małżeńskiego.